Samarqandda, Registon majmuasida ustki qismi marmar bilan uralgan katta dahma (sag'ana) bor. Ko'p sayyohlar bu sag'anaga kim dafn qilingani bilan qiziqadi. Bundan tashqari dahma ustiga bir nechta qabr toshlari ham qo'yilgan.
Shayboniylar dahmasi davlat muhofazasidagi ko'chmas mulk obektlari milliy ro'yxatiga kiritilgan o'rta asrlardagi me'moriy yodgorlik hisoblanadi. U 16 asrda qurilgan va hozirda Registon majmuasida joylashgan.
Dastlab, mehr Sulton xonimning ko'rsatmasi bilan Shayboniyxon madrasasi hovlisida joylashgan qabrlar baland holda marmardan qilingan alohida oilaviy dahmaga o'tkazilgan. Bibixonim jome masjidiga olib boradigan yo'l ochilgandan keyin maqbara 70-80 metrlar janubi-Sharq tomonga ko'chirilgan. Uni avval egallab turgan maydoni ham ancha qisqargan. 1960-1962-yillarda shaharning qayta ta'mirlanishi natijasida maqbaraning o'rni ikkinchi bor ko'chirilgan va u Registon maydonidan joy olgan.
Birinchi bo'lib bu erga 1504 yilda shahid bo'lib vafot etgan Maxmud Sulton dafn etilgan. 1509 yilda esa Muhammad Shayboniyning onasi Oqqo'zibegimning jasadi Buxorodan bu erga olib kelingan. 1510 yilda Muhammad Shayboniyning o'zi, 1511 yilda - Mahdiy, Xamza i Abulxayr sultonlar, 1514 yilda - Muhammad Temur Sulton, 1526 yilda - Yodgor Sulton, 1530 yilda – Shoh Sulton xonim, 1535 yilda - Shahribonu xonim, 1545 yilda - qutlug'Muhammad Sulton, 1586 yilda - Suyunch Muhammad Sulton va boshqa Shayboniy Sultan va malikalar bu erda dafn etilgan.
Ma'lum vaqt Shayboniylar davlati poytaxti bo'lgan Samarqandda bu sulola hukmronligi davrida madaniy hayot gurkirab rivojlandi.
Shayboniylar me'morchilikka katta e'tibor qaratishdi va bu davrda bir qator inshoatlarni qurishdi. Bu borada nafaqat sulola vakillari, balki yana salmoqli sarmoya sohiblari ham o'zlarini namoyon etishdi. Masalan, Samarqandda Muhammad Shayboniy nomi bilan bog'liq Xoniya, Abu Said Kalbobo, Ko'kaldosh va mehr Sultonxonim madrasalari qurildi. Bu davrda alayki Ko'kaldosh masjidining marmar minbari (1528), juvonmard Alixon hammomi (1574), qozi soqiy madrasasi qad ko'tardi. Shayboniylar hukmronligi davrida bu sulola vakillari fan va madaniyat rivojida katta rol o'ynadi. Eng muhimi, ularning o'zlari juda bilimdon insonlar bo'lishgan.
Muhammad Shayboniyxon, Kuchkunchixon, Ubaydullaxon, Abdullaxon II, Abdulazizxan kabi Shayboniy xonlar turkiy va forsiy tillarda she'rlar yozishgan. Ular diniy va dunyoviy fanlardan yaxshigina xabardor bo'lishgan. Harbiy yurishlar va davlat ishlari orasidagi qisqa tanaffuslarda Shayboniyxon Islom dini va turli fanlarni o'rganib chiqqan, tarixiy va poetik asarlar yozgan. U ko'plab tarixchilarni, shoir va olimlarni o'z qarorgohiga chaqirib olgan. Jumladan, Kamoliddin Binoiy, Muhammad Solih, Mulla Shodi, Fazlulloh ibn Ro'zbekxon kabi xalq e'zozida bo'lgan shoirlar uning qarorgohidan qo'nim topib, o'z asarlarini yaratishgan.
Kamoliddin Bexzod tomonidan chizilgan Hirotni qo'lga kiritgandan keyingi Muhammad Shayboniyxanning portreti xozirgi kungacha saqlanib qolgan.
Asliddin SAFAROV, Registon ansambli gidlar bo‘limi boshlig‘i.